کالندریا و راکتور آب سنگین اراک

کالندریا Calendria

در بند سوم پیوست اول برجام مربوط به راکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک آمده است :

ایران به ساخت وساز راکتور ناتمام موجود برمبنای طرح اولیه ادامه نخواهد داد و کالندریای(قلب) راکتور موجود را خارج کرده و آن را در ایران نگهداری می کند. تمام منافذ و ورودی های کالندریا با بتن به گونه ای پر میشوند که آژانس بتواند غیر قابل استفاده بودن آن را برای کاربرد هسته ای در آینده راستی آزمایی کند. برای طراحی مجدد و بازسازی راکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک، ایران از زیر ساختهای موجود در راکتور آب سنگین اراک بیشترین استفاده را خواهد داشت

http://www.mfa.gov.ir/uploads/150726-JCPOA-PERSIAN-Final-11_56083.pdf

در رسانه ها و فضای مجازی , با توجه به همین موضوع می گویند که راکتور آب سنگین اراک تعطیل می شود و یا دیگر راکتور آب سنگین نداریم و چه و چه

اما اصل موضوع چیست؟

به طور خلاصه و به دور از مسائل تخصصی می گویم.

جهت استفاده از واکنش واپاشی اورانیوم برای تولید برق نیاز به خیلی از موارد و تجهیزات از جمله کند کننده و خنک کننده است. این خنک کننده و کند کننده در راکتور های مختلف از موارد مختلف استفاده می شود که دو نوع از آن ها آب سنگین ( دوتریوم ) و آب سبک ( آب معمولی ) استفاده شود. آب سبک در ایران در راکتور نیروگاه بوشهر و آب سنگین در راکتور نیروگاه اراک استفاده می شود و هر دو نوع نیروگاه از دو مدار مستقل و متصل بهم تشکیل شده اند هر چند که در دیگر نقاط جهان از تک مداره و سه مداره هم استفاده می شود که وارد جزئیات مربوط به این بخش نمی شویم . این دو نوع راکتور در دنیا مدل های مختلفی دارند.

دو نوع مدل راکتور آب سنگین وجود دارد :

1) راکتور آب سنگین فشرده ( PHWR ) 

2) راکتور کانادایی دوتریوم و اورانیوم ( CANDU )

که هر کدام از آن ها به چندین نوع مدل تقسیم می شوند.

در تاسیسات اراک , یک قسمت برای تولید دوتریوم وجود دارد و یک بخش که نیروگاه است . نیروگاه فعلا در حال مقدماتی ساخت راکتور و مدار مربوط به آن است. راکتور اراک از نوع راکتور کاندو است که در آن کالندریا ( Calandria ) وجود دارد. راکتور کاندو از سال های 1960 میلادی در کانادا شروع به کار کردند و امروزه در 41 نیروگاه در سراسر جهان استفاده می شوند.

راکتور کاندو نمونه های مختلفی دارد و نمونه فعلی اراک از نوع اولیه بوده که کشور چین این نمونه را در موزه خود قرار داده است و نمونه ی بسیار پیشرفته و بهینه ی آن را ساخته است و استفاده می کند.

قلب راکتور در زیر زمین قرار می دهند و این قلب راکتور شامل یک مخزن تحت فشار از جنس آلیاژ آلومینیم-منیزیم ( کالندریا ) و چندین لوله ورودی و خروجی سوخت اروانیوم ( اکسید اروانیوم ) و میله های نگه دارنده است. مخزن تحت فشار ( کالندریا ) حاوی آب سنگین به عنوان کند کننده است که اجزای مختلفی در آن وجود دارد.

با توجه به صحبت های دکتر صالحی در گزارش ویژه خبری شبکه دو سیما , کلیه طراحی تجهیزات و ساخت و ساز آن بر عهده متخصصان داخلی بوده و از هیچ شخص خارجی استفاده نشده است.

راکتوری که با آب سنگین کار می کند, اورانیوم را به طور مستقیم و با هزینه کمتری نسبت به راکتور آب سبک , به پلوتونیوم و دیگر تفاله های هسته ای تبدیل می کند که از این عناصر برای ساخت تسلیحات هسته ای استفاده می شود. امروزه در کشور های دارای تسلیحات هسته ای , از این روش بیشتر برای ساخت تسلیحات هسته ای استفاده می کنند.

همین امر نیز منجر به حساسیت آژانس و اروپا و آمریکا نسبت به تاسیسات آب سنگین اراک شده است چون در طراحی ایران, از اکسید اوراینوم طبیعی به عنوان سوخت هسته ای استفاده می شود و به میزان قابل توجه ای مواد لازم برای تسلیحات هسته ای تولید می شود بنابراین در توافق وین , ایران تهعد کرده است که کالندریا ساخته شده را خارج کرده و در تمامی منافذ آن از بتن پر شود. ( البته بنا بر مسائل امنیتی هسته ای مانند پخش مواد رادیواکتیو از بین خراش های ایجاد شده , در صورت خروج اگر از بتن هم پر نمی شد باز قابل استفاده نبود ). از آن طرف آن ها در بند های 4 به بعد همان ضمیمه, متعهد شدند که به ایران کمک کنند روش مدرن و بهینه ای را پیاده کنند و راکتور را باز طراحی کنند.

در طراحی جدید, از اکسید اورانیوم 3.67 درصد غنی شده به عنوان سوخت هسته ای استفاده می شود و تولید مواد لازم برای تسلیحات هسته ای به میزان قابل توجه ای کاهش می یابد و بازده افزایش می یابد. چون اهداف ایران صلح آمیز هست و ساخت فلز آنان به کار ایران نمی آید پس بود و نبود تفاله های هسته ای برای ایران فرقی نمی کند. چنانکه ایران قبلا تعهد کرده است که به مدت 20 سال تمام تفاله های هسته ای نیروگاه بوشهر را به صورت رایگان در اختیار روسیه قرار دهد.

مسئله بازگشت پذیری :

اگر ایران کالندریا را خارج کند امکان استفاده دوباره از آن وجود ندارد و ساخت دوباره کالندریا بسیار زمان بر است.

در رسانه ها آمده است که اگر آنان زیر تعهدات خود بزنند و توافق لغو شود ایران امکان بازگشت در اراک ندارد.

این مطلب صحیح نیست.

اول اینکه طرف مقابل با توهم اینکه ایران به دنبال تسلیحات هسته ای است, خود داوطلب شدند که اگر توافق هم لغو شود ولی باز به ایران برای باز طراحی و مدرن کردن راکتور آب سنگین اراک کمک علمی-تحقیقاتی کنند.
دوم اینکه ساخت دوباره کالندریا حدود دو تا سه سالی به طول می انجامد. پس بازگشت ناپذیر نیست بلکه بازگشت کمی طولانی ست ولی بازگشت ایران به شرایط ماقبل خود بسیار طولانی تر از بازگشت تحریم ها به وسیله ی طرف مقابل است و آن هم اگر بتوانند.